Ściągnęłam z portalu dla lekarzy Esculap
Jak dbać o odporność dziecka?
Autor: doc. dr hab. n. med. Bożena Cukrowska
Kierownik Pracowni Immunologii
Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie
Wszystkie organy układu immunologicznego kształtują się w życiu płodowym, ale rozwój prawidłowej odpowiedzi immunologicznej zaczyna się tuż po urodzeniu. Pierwszymi antygenami, z którymi niedojrzały układ odpornościowy ma kontakt to bakterie, które fizjologicznie powinny pochodzić od matki, i które już w kilka godzin po porodzie dostają się do przewodu pokarmowego noworodka. Część z nich przeżywa i trwale zasiedla jelita. Bakterie zasiedlające przewód pokarmowy nazywane są bakteriami jelitowymi (komensalnymi) lub mikroflorą jelitową.
Bakterie jelitowe to główne naturalne antygeny aktywujące dojrzewanie układu odpornościowego. Mikroflora jelitowa:
stymuluje limfocyty B do produkcji przeciwciał, głównie wydzielniczych klasy IgA;
wpływa na dojrzewanie limfocytów T, regulujących odpowiedź immunologiczną organizmu;
stymuluje powstawanie limfocytów T przeciwzapalnych, tzn. produkujących mediatory reakcji zapalnych;
hamuje powstawanie limfocytów T proalergicznych, tj. limfocytów odpowiedzialnych za powstanie alergii.
Bakterie jelitowe nie są traktowane w organizmie jako "obce", stanowią natomiast stały bodziec nieswoiście pobudzający odporność. Obecność mikroflory jelitowej w jelicie powoduje, że organizm jest w stanie ciągłej gotowości do zwalczania infekcji. Przeciwciała sekrecyjne IgA i krążące we krwi (IgM i IgA) powstałe pod wpływem mikroflory jelitowej charakteryzują się szerokim spektrum działania i są skierowane przeciwko różnym wirusom i bakteriom patogennym, są więc dobrymi "strażnikami" błon śluzowych, tj. wrót, przez które mogą przedostać się do organizmu czynniki szkodliwe.
Aby wzmocnić odporność dziecka, biorąc pod uwagę znaczenie bakterii jelitowych w aktywacji mechanizmów odpornościowych, w pierwszej fazie musimy zadbać o prawidłowy rozwój mikroflory jelitowej. Niekorzystnie na rozwój mikroflory jelitowej dziecka wpływają porody drogą cięcia cesarskiego (znacznie opóźniają zasiedlanie przewodu pokarmowego), antybiotyki oraz żywienie mieszankami sztucznymi. Optymalna mikroflora jelitowa rozwija się u dziecka urodzonego drogami natury i karmionego piersią. W diecie dzieci starszych nie powinno zabraknąć produktów spożywczych (np.: kefiry, jogurty) zawierających tzw. bakterie probiotyczne z rodzaju Lactobacillus i/lub Bifidobacterium. Do minimum powinniśmy ograniczyć stosowanie antybiotyków, pamiętając, że większość infekcji wieku dziecięcego ma podłoże wirusowe, a antybiotyki nie mają działania przeciwwirusowego. Antybiotyki osłabiają odporność bezpośrednio i pośrednio. Bezpośrednio hamują rozmnażanie się nie tylko bakterii patogennych, ale również komórek układu odpornościowego. Pośrednie negatywne działanie antybiotyków na odporność spowodowane jest ich wpływem na mikroflorę bakteryjną. Antybiotyki hamują rozmnażanie się niektórych bakterii jelitowych, prowadząc do dysbakteriozy, czyli zaburzeń składu mikroflory jelitowej. W przypadku antybiotykoterapii należy wzbogacić dietę dziecka w produkty zwierające probiotyki.
Dodatkowym zagrożeniem dla układu odpornościowego jest często brak odpowiedniego czasu "rekonwalescencji" po przebytej infekcji. Bezpośrednio po infekcji układ immunologiczny dziecka jest "wyczerpany" i potrzebuje kilku, czasami kilkunastu dni do regeneracji.
W okresie rekonwalescencji po przebytej infekcji powinniśmy ograniczyć stresy fizyczne i psychiczne oraz kontakt dziecka z osobami, które mogą być źródłem nowej infekcji. Posyłanie dziecka do żłobka, przedszkola czy szkoły w okresie rekonwalescencji jest błędem, gdyż dodatkowo osłabia jego układ immunologiczny.
Musimy również pamiętać, że odporność dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych jest fizjologicznie słabsza niż osób dorosłych. Dlatego też ograniczamy narażenie dzieci na bezpośredni kontakt z patogenami poprzez:
przestrzeganie podstawowych zasad higieny i odpowiednią edukację dzieci w tym zakresie;
unikanie miejsc, gdzie możemy spotkać osoby zarażone (np. zatłoczone autobusy, sklepy).
Z drugiej strony wystrzegamy się tzw. cieplarnianych warunków, w których wychowujemy dziecko. Układ odpornościowy to integralna część całego organizmu. Hartowanie dzieci od najmłodszych lat, "nieprzegrzewanie", dbanie o prawidłowy rozwój fizyczny i racjonalną dietę to fizjologiczny sposób na wzmocnienie odporności dziecka.
Niemniej ważne są szczepienia ochronne. Każde szczepienie nie tylko indukuje odpowiedź immunologiczną przeciwko podanych antygenom (dziecko chronione jest wtedy przed infekcją patogenami, których antygeny zawarte są w szczepieniu), ale także wzmacnia ogólną odporność dziecka. ("Żywność dla Zdrowia")
